عزت نفس

عزت نفس (Self Esteem) عبارت از ارزیابی شخص از ویژگی های خاص خود است. بنابراین خیلی ساده می توان گفت که عزت نفس یعنی: «احساسی که فرد نسبت به خود دارد» (بدار و همکاران، 1381: 32). همچنین عزت نفس یعنی با اعتبار زندگی کردن و از اعماق وجود به عقاید و احساسات خود جامعه عمل پوشاندن. بنا بر نظری دیگر، عزت نفس امتناع از پذیرش گناهی است که در واقع مرتکب نشده ایم و تلاش برای جبران گناهی است که مرتکب آن شده ایم (بیتی، 1386: 179). یکی از مهم ترین مؤلفه های خودآگاهی که می تواند مانند سپری قوی از نوجوانان و جوانان در مقابل آسیب های روانی و اجتماعی دفاع کند عزت نفس می باشد. منظور از عزت نفس، احساس ارزشمند بودن است. هرچه انسان برای خود ارزش و احترام بیشتری قائل باشد، کمتر در معرض آسیب ها قرار می گیرد (ضیاءالدینی و همکاران، 1388: 25). در واقع، عزت نفس یا کرامت نفس یکی از نیازهای فرااجتماعی انسان است. آبراهام مازلو معتقد است که انسان نیازی دارد به نام حرمت یا عزت. این نیاز دلالت می کند به احترامی که انسان می خواهد در نزد دیگران و در نزد خود داشته باشد. به همین دلیل مازلو این نیاز را به دو دسته تقسیم می کند؛ اول نیاز به حرمت یا احترام اجتماعی و دوم نیاز به حرمت خود یا عزت نفس. احساس عزت نفس، با خود بزرگ بینی و خودخواهی بسیار متفاوت است. انسانی که عزت نفس بالایی دارد، احساس می کند که به عنوان یک انسان، موجودی ارزشمند و توانمند است؛ از این رو او هر انسانی را از این مزیت برخوردار می داند (احمدی، 1387: 24 و 23). مرکز و هسته اصلی عزت نفس، خودباوری است و ریشه این خودباوری در پذیرش و قبول والدین نهفته است (سعدی پور و رضاییان، 1387: 147).
عزت نفس آثار مثبت فراوانی دارد. به طور مثال، کسی که دارای عزت نفس بالایی است، به خاطر ارزشی که برای خودش قائل است هیچ گاه ناسزا و یا دروغ نمی گوید (احمدی، 1387: 27). همچنین تحقیقات گوناگون نشان می دهند که با بهبود ارزشیابی عاطفی فرد از خودش و ارتقای عزت نفس، کارکردهای هوشی مانند: توجه، استدلال کردن و یادگیری نیز دقت و سرعتی بالاتر پیدا می کنند (محمودی راد، 1381). برخی از بررسی ها از جمله مطالعات کوپر اسمیت (Coopersmith-1967) و روزنبرگ (Rosenberg's-1979) نیز نشان می دهد که بین عزت نفس بالا و اعتماد به نفس رابطه خوبی وجود دارد (بدار و همکاران، 1381: 45). افزون بر این، پژوهش ها نشان می دهند که عزت نفس، پادزهر افسردگی است. در این رابطه سیمپسون، شومیکر، دوراهی و شرستا (Simpson, Schumaker, Dorahy & Shrestha-1996) در تحقیق خود ثابت کردند که بین ویژگی های شخصیتی همچون: عزت نفس و افسردگی دانشجویان با کیفیت زندگی آنان ارتباط وجود دارد. از طرفی، تحقیقات بر روی 200 دانشجوی دانشگاه اصفهان که 100 نفر از آنها دختر و 100 نفر دیگر پسر بودند نشان داد که میان عزت نفس و کیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد (زکی، 1386: 416). همچنین عزت نفس به عنوان یک عامل محافظت کننده مهم در برابر رفتارهای پر خطر شناخته شده است. به این معنا که نوجوانانی که خودانگاره مثبت داشته و احساس غرور و ارزشمندی می کنند بهتر می توانند با چالش های رشدی و اجتماعی دوران نوجوانی مقابله کنند و در هویت یابی و رسیدن به خود گردانی و استقلال مؤثرتر خواهند بود. بنسون (Benson-1998) در این خصوص نشان داد که وجود نقاط قوت و امتیازاتی که افراد در خود احساس می کنند می تواند پیش بینی کننده بروز رفتارهای پرخطر در آنها باشد. طبق نتایج این پژوهش، با افزایش ویژگی های مثبت در نوجوانان از قبیل عزت نفس، از میزان بروز رفتارهای پر خطر مثل: مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و رفتارهای ضد اجتماعی در آنها کاسته می شود (سلیمانی نیا و همکاران، 1384: 80).
بنابراین با توجه به اهمیت عزت نفس، برخی از اقدام هایی که برای تقویت عزت نفس کودکان مفید می باشند عبارتند از: برنامه ریزی مناسب و صحیح برای درک نیازهای اساسی، غنیمت شمردن فرصت های زندگی و تلاش برای بهره برداری مناسب از امکانات آن و استفاده از روش تلقین (قاضی، 1384: 89 و 88). همچنین ارضای مناسب نیازها مانند نیاز جنسی عامل مهمی در افزایش عزت نفس می باشد (سالاری فر، 1385: 58). در مقابل، عزت نفس پایین، به نوعی عامل آسیب پذیری در برابر اختلالات رفتاری کودکی قلمداد می شود که می تواند مستقیم یا غیر مستقیم بر رفتارهای هوشی، تحصیلی و اجتماعی تأثیر بگذارد (محمودی راد، 1381). همچنین عزت نفس پایین و ناسازگاری با اجتماع زمینه ساز بروز مواردی چون: بی بند و باری و اعتیاد است (ماه نامه ایران پاک، ش 21: 31). مطالعه کلاته جاری و فرهادی (1383) حاکی از آن است که عزت نفس ضعیف به همراه ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارت های زندگی با سوء مصرف مواد مخدر ارتباط مستقیم دارد (مؤیدنیا، 1388: 49). پژوهش هارتور و مارولد (Hartor & Morold-1992 نیز نشان داده است که تداوم عزت نفس پایین با عدم پیشرفت تحصیلی، افسردگی و بزهکاری پیوند دارد (سنتراک، 1385: 146).
منبع :کاوه، محمد، (1391)، آسیب شناسی بیماری های اجتماعی (جلد اول)، تهران: نشر جامعه شناسان، چاپ اول 1391.